Trước những ý kiến cho rằng chúng ta nên chuyển đổi hệ thống nông nghiệp theo hướng canh tác nông nghiệp sinh thái, Giáo sư Mario Caccamo, Giám đốc điều hành Viện Nghiên cứu Nông nghiệp Quốc gia tại Vương quốc Anh (NIAB) đã lên tiếng phản đối việc quay lại mô hình canh tác đầu vào thấp, năng suất thấp. Ông khẳng định rằng hệ thống lương thực, thực phẩm của chúng ta vẫn chưa hết hy vọng, mà ngược lại, những đổi mới trong nông nghiệp đã giúp hạn chế tối đa diện tích đất cần mở rộng để nuôi sống dân số thế giới đang gia tăng nhanh chóng, đồng thời giảm thiểu tác động trực tiếp của canh tác nông nghiệp lên môi trường. Thay vì thay đổi hướng đi, chúng ta cần đẩy nhanh tốc độ tiếp cận các công nghệ nông nghiệp tiên tiến. Đồng thời tiếp tục thúc đẩy đổi mới với tốc độ nhanh hơn nữa.
Tại hội nghị thường niên của Liên đoàn Nông dân Quốc gia Anh tổ chức (NFU) trong tháng 2/2024, bài thuyết trình của Jack Bobo, Giám đốc Viện Hệ thống Thực phẩm thuộc Đại học Nottingham đã thổi một luồng gió mới trong bối cảnh nông nghiệp hiện đại. Những phân tích của ông về thành tựu của nền nông nghiệp hiện đại không chỉ được hoan nghênh bởi những người tham dự mà còn được củng cố bằng dữ liệu thực tế. Ông chỉ ra rằng, từ những năm 1960 đến nay, đổi mới nông nghiệp đã giúp duy trì dân số thế giới ngày càng tăng nhanh và ngăn chặn hơn một tỷ mẫu Anh (acre) rừng khỏi nguy cơ bị tàn phá.
Phân tích của Jack Bobo trái ngược hoàn toàn với những tuyên bố lặp đi lặp lại của Henry Dimbleby, tác giả chính của tài liệu “Kế hoạch Chiến lược Thực phẩm Quốc gia”, rằng hệ thống thực phẩm của chúng ta đang có vấn đề, rằng Cuộc Cách mạng Xanh của Norman Borlaug vừa là một phép màu, vừa là một thảm họa. Những quan điểm tương tự cũng được đặt lên bàn cân trong thời gian qua, đều cho rằng nền nông nghiệp hiện nay là nguyên nhân chính dẫn đến sự mất đa dạng sinh học, nạn phá rừng, ô nhiễm nguồn nước, khan hiếm nước và suy giảm hệ sinh thái thủy sinh.
Tuy nhiên, cách nhìn nhận một chiều này đã bỏ qua những tiến bộ đáng kể của nền nông nghiệp kể từ khi Norman Borlaug tiên phong trong việc lai tạo các giống lúa mì năng suất cao – thành tựu ước tính đã cứu sống một tỷ người khỏi nạn đói. Ông đã được trao giải Nobel Hòa bình năm 1970 nhờ những đóng góp của mình trong việc gia tăng nguồn cung lương thực, từ đó thúc đẩy hòa bình trên thế giới.
Thành công của hệ thống lương thực không chỉ giảm tác động của loài người lên môi trường mà còn thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Khi được tiếp cận với các tiến bộ khoa học trong lĩnh vực y tế, dược phẩm và thực phẩm – dân số thế giới đã tăng trưởng một cách nhanh chóng.
Khả năng tiếp cận thực phẩm an toàn và dinh dưỡng một cách ổn định là nền tảng cho sự tiến bộ của xã hội. Ngày nay, chúng ta sống trong một thế giới bình đẳng hơn, bao trùm hơn, với tỷ lệ nghèo đói giảm mạnh, các nhóm thiểu số tham gia nhiều hơn vào các hoạt động xã hội và có nhiều cơ hội cho tất cả mọi người. Đây là điều chưa từng có trong lịch sử nhân loại mặc dù đương nhiên, vẫn còn rất nhiều khía cạnh cần phải cải thiện.
Chúng ta cần thận trọng với những đề xuất quay lại mô hình canh tác yêu cầu đầu vào thấp, năng suất thấp như một giải pháp bền vững cho các thách thức hiện nay. Bên cạnh đó, việc so sánh tác động môi trường của quá trình sản xuất cây trồng ngày nay với giai đoạn những năm 1960-1970 – khi Cuộc Cách mạng Xanh mới bắt đầu – chẳng khác nào việc đánh giá mức phát thải của ô tô ngày nay dựa trên các động cơ đốt trong 6 lít của những năm 1960.
Nói cách khác, thế giới vẫn không ngừng phát triển. Nhiều nhà khoa học đã tiếp bước Borlaug, trong đó có thể kể đến Marc van Montagu, người phát hiện ra công nghệ biến nạp Agrobacterium tumefaciens, giúp tạo ra cây trồng biến đổi gen trên toàn cầu. Những tiến bộ gần đây, như công nghệ chỉnh sửa gen CRISPR được phát triển bởi Emmanuelle Charpentier và Jennifer Doudna, cũng là chủ nhân của giải Nobel, đang giúp đẩy nhanh quá trình lai tạo các giống cây trồng mới. Những cải tiến khoa học cây trồng này giúp đảm bảo sản lượng lương thực toàn cầu không những bắt kịp tốc độ gia tăng dân số, mà còn giảm đáng kể tác động đến môi trường theo thời gian.
Một trong những chỉ số quan trọng nhất về tác động môi trường của nông nghiệp là quá trình sử dụng đất đai. Chuyển đổi đất thành đất canh tác đồng nghĩa với việc mất đi đa dạng sinh học và gia tăng nạn phá rừng. Các bằng chứng khoa học hiện nay cho thấy cách hiệu quả nhất để đảm bảo đủ lương thực, bảo vệ đa dạng sinh học và ứng phó với biến đổi khí hậu chính là tối ưu hóa sản xuất nông nghiệp trên diện tích đất nhỏ nhất có thể. Dù áp dụng phương thức canh tác nào, số liệu thực tế đã chứng minh việc mở rộng diện tích đất nông nghiệp chính là phương pháp canh tác gây thiệt hại nặng nề nhất lên thiên nhiên.
Đây là lý do tại sao dữ liệu mới nhất từ Cơ quan Nghiên cứu Kinh tế Nông nghiệp (ERS) thuộc Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA) lại được ủng hộ đến vậy. Theo phân tích của ERS trong giai đoạn 1961-2020, diện tích đất nông nghiệp chỉ tăng thêm 6% trong khi dân số thế giới tăng đến 122%.
Nếu không có những tiến bộ công nghệ liên tục trong nông nghiệp, đa dạng sinh học toàn cầu sẽ phải hứng chịu hậu quả vô cùng nặng nề. Các ước tính cho thấy, nếu phải nuôi sống dân số toàn cầu hiện nay bằng năng suất trung bình của những năm 1960, chúng ta sẽ phải sử dụng tới 85% diện tích đất toàn cầu để canh tác, thay vì con số 35% như hiện giờ. Dữ liệu của USDA cũng cho thấy rằng, tính theo đơn vị sản lượng, lượng khí thải từ nông nghiệp trên toàn cầu đã giảm đáng kể trong 30 năm qua (xem biểu đồ bên dưới). Thành tựu phi thường này một lần nữa chứng minh rằng công nghệ và đổi mới trong nông nghiệp đang góp phần giảm dấu chân carbon của chuỗi cung ứng thực phẩm.
Nghiên cứu đã chứng minh đổi mới trong nông nghiệp không chỉ giúp giảm thiểu diện tích đất cần sử dụng để sản xuất lương thực mà còn giảm tác động trực tiếp của canh tác nông nghiệp lên môi trường, ví dụ như lượng khí thải vào không khí và nước. Tại Vương quốc Anh, những tiến bộ trong công nghệ di truyền cây trồng, kỹ thuật canh tác chính xác và giải pháp nông học thông minh đang giúp giảm tác động môi trường của ngành nông nghiệp.
Báo cáo của Trung tâm Sinh thái và Thủy văn (CEH) công bố vào tháng 10/2023 cho thấy đa dạng sinh học của các loài thủy sinh không xương sống tại các con sông trên khắp nước Anh từ năm 1989, từ vùng cao đến vùng thấp, từ nông thôn đến thành thị, bao gồm những khu vực có mức độ canh tác cao đã được cải thiện đáng kể và mang tính dài hạn. Đây là một chỉ số quan trọng cho thấy chất lượng đất và nước đã cải thiện, hoàn toàn trái ngược với những tuyên bố về sự suy thoái của hệ sinh thái thủy sinh.
Nghiên cứu năm 2021 của tổ chức nghiên cứu tư vấn nông nghiệp HFFA Research GmbH cũng kết luận rằng, nếu không có các giống cây trồng mới trong giai đoạn 2000-2020, năng suất cây trồng ở Anh sẽ giảm 19% và sẽ cần thêm 1,8 triệu hecta đất để đáp ứng nhu cầu lương thực, kéo theo hậu quả là 300 triệu tấn khí thải nhà kính thải ra môi trường. Tất nhiên, chúng ta có thể tiến xa hơn nếu có quyền tiếp cận rộng rãi hơn với các công nghệ di truyền tiên tiến.
Nhà kinh tế nông nghiệp người Anh Graham Brookes kết luận rằng việc ứng dụng cây trồng biến đổi gen (BĐG) trên toàn cầu đã giúp tăng sản lượng lương thực, thức ăn chăn nuôi và sợi dệt lên gần 1 tỷ tấn trong giai đoạn 1996-2020, đồng thời giảm tác động môi trường của thuốc bảo vệ thực vật hơn 17% và cắt giảm 39,1 tỷ kg khí thải carbon, tương đương với việc loại bỏ 25,9 triệu ô tô khỏi đường phố.
Một nghiên cứu gần đây dẫn đầu bởi Giáo sư Stuart Smyth tại Đại học Saskatchewan cho thấy việc áp dụng các giống cây trồng BĐG có khả năng kháng thuốc trừ cỏ đã giúp hạn chế tác động môi trường của thuốc trừ cỏ tại Saskatchewan trong giai đoạn 2016-2019 đến 65% so với giai đoạn 1991-1994, đồng thời lượng hoạt chất sử dụng trên mỗi mẫu Anh giảm 45%, trong bối cảnh năng suất cây trồng vẫn tiếp tục được cải thiện.
Thực tế, ngày càng có nhiều nghiên cứu khoa học được bình duyệt xác nhận những lợi ích tích cực đối với môi trường của cây trồng BĐG. Tuy nhiên, hiện nay, nông dân Anh vẫn chưa thể tiếp cận được những công nghệ mang tính đột phá này.
Vì vậy, tôi đồng ý với quan điểm của Jack Bobo rằng hệ thống lương thực, thực phẩm của chúng ta vẫn chưa tệ đến thế. Mọi thứ đang trên đà được cải thiện. Điều chúng ta cần là tăng tốc độ đổi mới nông nghiệp để đáp ứng nhu cầu lương thực trong bối cảnh biến đổi khí hậu và nguồn tài nguyên thiên nhiên có hạn.
Chúng ta không cần thay đổi định hướng, mà cần tăng cường ứng dụng các công nghệ canh tác tiên tiến với tốc độ nhanh hơn.
Bình luận