Sự bùng phát COVID-19 đang gây ra lo ngại về mất an ninh lương thực tại Châu Phi

Ghana là một trong các quốc gia tại Châu Phi cảm nhận rõ tác động tiêu cực của virus corona đối với hệ thống an ninh lương thực. Hơn 68 ca mắc bệnh đã được ghi nhận cho tới thời điểm hiện tại, với ít nhất 3 người tử vong tại quốc gia với dân số 30 triệu người này. Tổng thống Akufo-Addo vào cuốitháng 3 đã tuyên bố đóng cửa biên giới trên không, trên bộ và trên biển của Ghana. Trước đó, ông đã chỉ đạo đóng cửa toàn bộ trường học từ cấp cơ sở đến đại học, đồng thời tuyên bố gói trợ cấp nền kinh tế trị giá 100 triệu đô la Mỹ.Người dân hoảng loạn mua thực phẩm và các nhu yếu phẩm để chuẩn bị bắt đầu cách ly tại nhà. Giá thực phẩm bị đẩy tăng vọt do các tin đồn rằng chính phủ đang chuẩn bị thông báo lệnh phong toả trên phạm vi toàn quốc, theo đó buộc tất cả người dân trừ những lao động thiết yếu phải ở nhà. Lệnh đóng cửa vẫn chưa xảy ra. Một thông báo rằng các chợ sẽ bị đóng cửa để thực hiện khử trùng làm tăng thêm sự hoang mang, gây ra cơn sốt điên cuồng về rau, củ, gạo, thịt đông lạnh và các loại thực phẩm khác. Giữa những hàng xếp dài và tắc nghẽn nghiêm trọng tại các khu chợ, tờ báo thuộc sở hữu nhà nước Daily Graphic ghi nhận giá một số thực phẩm cơ bản đã tăng khoảng 20% đến 33%.

Evans Okomeng thuộc Mạng lưới Nông dân Cử nhân cùng 2 nhà khoa học trẻ khác trong một thông cáo báo chí phát hành tại Accra đã nhấn mạnh rằng tình trạng mua sắm hoảng loạn và giá thực phẩm tăng vọt đã “gửi đến tất cả chúng ra một cảnh báo rõ ràng rằng nguồn cung ứng thực phẩm đang gặp khó khăn trong thời điểm cam go này. Tình trạng này sẽ chỉ trở nên tồi tệ hơn nếu tình hình virus tiếpdiễn. Hiện thực tàn khốc mà tất cả chúng ta phải đối mặt là Ghana gần như đang ngồi trên một quả bom hẹn giờ mang tên an ninh lương thực và điều này cần được quan tâm đúng mức. Trong những năm qua, Ghana đã đạt được rất nhiều tiến bộ trong việc đảm bảo nguồn cung thực phẩm cho tất cả mọi người, nhưng virus này đe doạ rửa trôi những thành quả to lớn đã đạt được”.

Nhóm này kêu gọi Bộ Lương thực và Nông nghiệp phác thảo một Kế hoạch An ninh Lương thực Ứngphó với tình trạng khẩn cấp COVID-19. “Kế hoạch này cần đưa ra các chiến lược cụ thể để đưa thêm thực phẩm vào hệ thống trên cơ sở nhu cầu của từng thị trấn tại từng thời điểm cụ thể; đảm bảo giá thực phẩm không vượt khỏi tầm kiểm soát và tránh tình trạng tích trữ; trong khi tiếp tục thúc đẩy sản xuất thực phẩm trong thời gian một số nông dân không thể ra đồng thu hoạch và thương nhân không thể vận chuyển sản phẩm bởi mọi người đang phải cách ly tại nhà.”

Lời kêu gọi cũng cho rằng kế hoạch nên bao gồm một “chiến lược hợp tác với sự tham gia của nhiều bên khác nhau trong chuỗi giá trị an ninh lương thực nhằm đảm bảo nguồn cung thực phẩm không bị gián đoạn kể cả trong thời gian của lệnh đóng cửa, đồng thời đảm bảo có thể vận chuyển thực phẩm đến nhà dân ngay cả khi họ bị buộc phải cách ly hoặc cô lập.” Hiện tại, Ghana đang không có hệ thống phân phối thực phẩm nào tương tự trong cấu trúc xã hội quốc gia.

Nhóm cũng kêu gọi một “chiến lược dài hạn để tăng đầu tư vào nông nghiệp địa phương, canh tác thương mại cũng như thiết lập và vận hành các nhà kính nhằm tăng cường sản xuất, tiếp thị và dự trữ”và “một định hướng chính sách rõ ràng về các cải tiến nông nghiệp quan trọng như công nghệ gen và chỉnh sửa gen, với tiềm năng giúp tạo ra các loại cây trồng có năng suất cao, trưởng thành sớm, chống chịu hạn, chống sâu hại và dịch bệnh… vì lợi ích của người dân Ghana.” 

Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) cũng đã nhấn mạnh vấn đề an ninh lương thực trong một báo cáo cập nhật về tác động của virus COVID-19 đối với chuỗi cung ứng thực phẩm toàn cầu.

“Chúng tôi biết rằng việc đóng cửa biên giới, cách ly, gián đoạn thương mại và chuỗi cung ứng thị trường có thể hạn chế khả năng tiếp cận của người dân với nguồn thực phẩm đa dạng/giàu dinh dưỡng, đặc biệt tại các quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi virus hoặc đã bị tác động bởi mức độ mất an ninh lương thực cao,“ báo cáo nhấn mạnh.

Ghana chi khoảng 100 triệu đô la Mỹ mỗi tháng để nhập khẩu sản phẩm nông nghiệp từ các quốc gia như Trung Quốc, Hoa Kỳ và Châu Âu, những nơi cũng đang gặp khó khăn trong việc xuất khẩu do sự bùng phát của virus.

Sự bùng phát của virus COVID-19 cũng đang ảnh hưởng tiêu cực tới cây điều, một loại cây xuất khẩu chính của Ghana  đang được hàng trăm nghìn nông dân trên khắp cả nước canh tác. Theo Cơ quan Xúc tiến Xuất khẩu Ghana (GEPA), quốc gia này thu được 981 triệu đô la Mỹ từ việc xuất khẩu điều vào năm 2016, biến hạt điều trở thành một trong những mặt hàng nông nghiệp xuất khẩu chủ lực sau cacao. Rà soát của Thời báo Kinh doanh và Tài chính tại các khu vực trồng điều tại Ghana cho thấy giá bán 100kg hạt điều thô của nông dân cho nhà chế biển đã giảm 40% đến 50%, đo đó làm giảm thu nhập của người nông dân. Sự lây lan của virus corona đã buộc các nhà nhập khẩu sản phẩm điều lớn nhất thế giới bao gồm Ấn Độ, Trung Quốc và Việt Nam, phải cắt giảm nhập khẩu khi các nhà máy chế biến phải đóng cửa do lệnh phong toả. Điều này đang dẫn tới sự thừa cung, buộc giá sản phẩm điều trên thị trường quốc tế phải giảm 63% từ tháng 01/2020 cho tới nay.

Báo cáo FAO cũng chỉ ra “Chúng ta sẽ phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng lương thực nếu các biện pháp ứng phó không được triển khai nhanh chóng nhằm bảo vệ những người dễ bị tổn thương nhất, giữ cho chuỗi cung ứng thực phẩm toàn cầu tồn tại và giảm thiểu các tác động của đại dịch này đối với toàn hệ thống thực phẩm.”

“Sự thiếu hụt nhân công có thể làm gián đoạn sản xuất và chế biến thực phẩm, đặc biệt đối với các loại cây trồng đòi hỏi nhiều lao động. Các quốc gia đang phát triển/Châu Phi đặc biệt có nguy cơ do dịch bệnh này có thể dẫn tới sự suy giảm về lực lượng lao động và ảnh hưởng tới các loại hình sản xuất nông nghiệp đòi hỏi nhiều nhân lực.”